«Καί ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα
Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν» (Γεν. Α΄, 27), ἠθικῶς ἐλεύθερον.
Ἡ ἐλευθερία ἰδίωμα ἀναπόσπαστον εἶναι τοῦ Θεοῦ καί κατ’ ἐπέκτασιν τοῦ ἀνθρώπου, ὡς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ. Ἀρχέγονον χάρισμα.
Ὁ ἄνθρωπος πλασθείς ἵνα εἰκονίζῃ ἐπί τῆς γῆς μικρογραφικῶς τήν ἀπειρομεγέθη εἰκόνα τοῦ Θείου Δημιουργοῦ, ἔδει νά φέρῃ ἐν ἑαυτῷ τάς τοῦ Θεοῦ ἰδιότητας ἐν σχετικῇ ἀναφορᾷ.
Ὡς εἰκών τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος, ὡς νοερὰ φύσις εἶναι ὄν αὐτοσυνείδητον, ἐλεύθερον καί αὐτεξούσιον.
Ἡ ἐλευθερία ἄρα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀναγκαία συνέπεια τῆς μεγάλης ἀποστολῆς του. Ἄνευ τῆς ἐλευθερίας ὁ ἄνθρωπος θά ἦτο ἰσότιμος πρός τά λοιπά ζῶα.
Ἡ νοερά τοῦ ἀνθρώπου φύσις ἀπαιτεῖ ὡς ἀναγκαίαν συνέπειαν τήν ἠθικήν ἐλευθερίαν καί τό αὐτεξούσιον καί ἀναδεικνύει τόν ἄνθρωπον ὄν ἠθικόν καί εἰκόνα Θεοῦ˙ διό ὁ ἄνθρωπος, νοερός ὤν, ἐγένετο ἐλεύθερος καί αὐτεξούσιος.
Ἡ νοερά φύσις, ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ὡς κινοῦσα αὐτή ἑαυτήν, ὡς νοοῦσα ἑαυτήν καί τά περί αὐτήν, ὡς ἔχουσα καί ὡς δυνατόν νά ἔχῃ τήν βουλομένη γνῶσιν, εἶνε ἐλευθέρα, καί ἑπομένως ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄν ἠθικῶς ἐλεύθερον καί ἀνεξάρτητον. ...
Ὁ ἄνθρωπος ὡς ὄν συνειδητόν καί ἐλεύθερον εἶνε καταλογιστόν, ὑπεύθυνον.
Διότι δύναται νά λάβῃ γνῶσιν πράγματός τινός, ἤ νά ἀποποιηθῇ νά μάθῃ τι, νά πράξῃ τι, ἤ νά ἀρνηθῇ νά πράξῃ˙ ἡ ἐλευθερία καθιστᾶ αὐτόν ὑπεύθυνον τῶν πράξεών του, ὡς πράττοντα ἑκουσίως, καί δυνάμενον νά ποιήσῃ χρῆσιν καλήν ἤ κακήν τῆς ἑαυτοῦ ἐλευθερίας.
«Ἡ ψυχή», λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης, «τό βασιλικόν καί αὐτεξούσιον αὐτόθεν δείκνυσι, ἰδίοις θελήμασιν αὑτοκρατορικῶς διοικουμένην…»
Ἡ ἠθική ἐλευθερία καθιστᾶ τόν ἄνθρωπον ἱκανόν νά πράττῃ πάντοτε τό ἀγαθόν καί νά ἀποφεύγῃ τό κακόν, καθώς ὁ Θεός ἔθηκε τόν νόμον γραπτόν ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ ἀνθρώπου.
Ἡ συνείδηση εἶναι ἡ παρουσία, τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἡ φωνὴ τοῦ Θεοῦ, ἑντός ἡμῶν.
Ὡς λέγει ὁ Απόστολος Παῦλος «…τό γνωστόν τοῦ Θεοῦ φανερόν ἐστίν ἐν αὐτοῖς˙ ὁ γάρ Θεός αὐτοῖς ἐφανέρωσε˙ τά γάρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καί θειότης, εἰς τό εἶναι αὐτούς ἀναπολογήτους…» (Ρωμ. α΄, 19-20).
Ἀληθῶς ἀναπολόγητος καθίσταται ὁ ἄνθρωπος, ὁ λαβών τόν νόμον γραπτόν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ καί μή ἀναγνωρίζων τόν Θεόν˙ διότι ὁ γραπτός νόμος, ὁ τεθείς ἐν τῇ καρδίᾳ, εἶνε αὐτό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπερ ἐγχαραχθέν τῇ καρδίᾳ, ἐγένετο καί θέλημα τοῦ ἀνθρώπου˙ ὤφειλε λοιπόν ὁ ἄνθρωπος ὁρμώμενος, ἔνθεν μέν ἐκ τῶν ὑπαγορεύσεων τῆς καρδίας του, ἔνθεν δέ ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ, τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, νά γνωρίσῃ τόν Θεόν -τόν Χριστόν- καί νά μιμηθῇ αὐτοῦ τήν ἀγαθότητα.
Ἡ ἀληθινή ἐλευθερία πραγματώνεται στήν ταύτιση τοῦ ἀνθρωπίνου θελήματος μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου ὑποτασσομένη τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ δέν περιορίζεται, τοὐναντίον μάλιστα περιορίζεται ὁπόταν ἀποκλίνῃ τοῦ θείου νόμου καί ἀντιστρατευθῇ πρός τό θεῖον θέλημα, ὁπότε ἔχομεν διχασμόν προσωπικότητος καθ’ ὅτι στόν ἄνθρωπο, ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὑπάρχει ταύτισις θείου καί ἀνθρωπίνου θελήματος καί ἑπομένως ἡ ἀπόλυτος ἐλευθερία εὑρίσκεται ἐν τῇ συνταυτίσει τοῦ ἡμετέρου θελήματος πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Ἡ ἐργαζομένη τό κακόν ἐλευθερία εἶναι ἀπόλυτη δουλεία-ἀνυπαρξία ἐλευθερίας.
Τό κακόν, ὡς μή δημιουργηθέν δέν ἔχει χῶρον, ἡ ἐλευθερία ἡ ἐργαζομένη τό κακόν, εὑρίσκεται ἄρα ἐν οὐ χώρῳ, ὥστε ἀπώλεσε τό ἐλεύθερον καί ἑπομένως ἐπαύσατο τοῦ εἶνε ἐλευθερία.
Προορισμός τοῦ ἀνθρώπου, ἡ φανέρωσις τοῦ Θεοῦ στήν ὅλη δημιουργία.
Ὁ ἄνθρωπος πλασθείς κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἐπλάσθη ἵνα εἰκονίζῃ τόν Θεόν ἐπί τῆς γῆς. Γενόμενος ὄν νοερόν, καί αὐτεξούσιον ἐγένετο ἵνα ποιῇ Αὐτοῦ τό θέλημα, τό ὁποῖον ἐνέγραψεν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ καί τό ὁποῖον κατέστησε καί ἴδιον (δικό μας) θέλημα˙ σκοπός τῆς διαπλάσεώς του ἦτο νά γνωρίσῃ ἡ δημιουργία τόν Θεόν. Ἐπλάσθη λοιπόν ἵνα γνωρίσῃ τόν Πλάστην του καί Δημιουργόν του˙ ἐπλάσθη ἵνα ὑψῶται πρός τόν Θεόν˙
Κατά ταῦτα, ὀφείλει ὁ ἄνθρωπος μετ’ εὐλαβείας νά φυλάττῃ τόν νόμον τοῦ Θεοῦ καί νά ποιῇ Αὐτοῦ τό θέλημα, διότι ὡς εἰκών τοῦ Θεοῦ ὑποχρεοῦται νά ἐκπληροῖ τόν σκοπόν τῆς ἀποστολῆς του ἐπί γῆς˙ ἄλλως θέλει κατακριθῇ ὡς παραβάτης τῶν καθηκόντων του, ὡς ἐπιλήσμων τῆς ἀποστολῆς του καί ὡς ποιησάμενος δι’ ἀμέλειαν κακήν χρῆσιν τοῦ αὐτεξουσίου παραδοθείς τοῖς πάθεσι καί ταῖς ἐπιθυμίαις.
Ἀποσπάσματα ἀπό τόν Λόγον τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου «Περί ἠθικῆς ἐλευθερίας».
(Ἐπιλογή - ἐπιμέλεια π. Γεώργιος Καλαντζῆς)
